Hoe liegen je hersenen aantast
Hoe liegen je hersenen aantast
Ik heb in mijn werk heel wat ondernemers en managers ontmoet die het eigenlijk maar dom vinden als je je altijd braaf aan alle regels houdt. Je moet niet roomser dan de paus zijn. Af en toe de grenzen oprekken, een beetje rommelen? Moet kunnen. Recent onderzoek laat echter zien dat liegen, al is het maar een beetje, letterlijk je hersenen aantast.
Een paar jaar geleden interviewde ik psycholoog en gedragseconoom Dan Ariely, expert in onderzoek naar leugen en bedrog. Ariely stelde vast dat liegen vaak van kwaad tot erger gaat. Daarnaast leidt oneerlijkheid binnen het ene domein, bijvoorbeeld op het werk, vaak tot oneerlijkheid op andere terreinen, bijvoorbeeld in je relatie. Ook wanneer je niet eens zélf kiest voor de eerste stap op het sjoemelpad, maar meegelokt wordt door een ander, is de kans groot dat je verdergaat.
In een onderzoek van Ariely en collega’s kregen proefpersonen een zonnebril van het luxemerk Chloé om te dragen tijdens een experiment. Het ging om een echt exemplaar, maar tegen een deel van de mensen werd gezegd dat het een nepper was. In de testen die daarna volgden bleek de ‘neppers’-groep 2,5 keer meer te sjoemelen dan de groep die geloofde dat ze een echte merkbril droeg.
Opmerkelijk: in een vervolgonderzoek werden deelnemers ondervraagd over vrienden en kennissen. Hier bleek dat de mensen die een imitatie-Chloé dachten te dragen, hun omgeving veel cynischer bekeken. Ze beoordeelden hun vrienden en kennissen, veel meer dan de andere testgroep deed, als oneerlijk en onoprecht. Zo van: niet alleen ik ben een oplichter, mijn vrienden zijn ook niet te vertrouwen. Een verweer dat je vaak hoort van betrapte sjoemelaars: iedereen doet het.
Hoe het ‘van kwaad tot erger’-principe werkt in ons brein, werd vorig jaar onderzocht door psycholoog Neil Garrett en collega’s (onder wie opnieuw Ariely) aan het University College London. Volgens dit onderzoek wennen onze hersenen niet alleen aan omgevingsfactoren zoals het tikken van een klok, maar ook aan eigen immoreel gedrag, zoals liegen.
Bij een eerste leugen, zo werd met fMRI-scans vastgesteld, reageert het emotionele centrum van ons brein, de amygdala, nog hevig. Maar bij herhaald liegen neemt de gevoeligheid van de amygdala af en vermindert de emotionele reactie.
Des te meer deze respons verminderde, des te groter werden de leugens van de deelnemers aan het onderzoek. Volgens Garrett en collega’s is dit de biologische basis voor het bekende ‘hellende vlak’. Door te liegen breek je het morele onderscheidingsvermogen van je eigen brein af.
Wat betekent deze kennis in de praktijk? Volgens Ariely moeten we ons realiseren dat de eerste oneerlijke actie die iemand onderneemt altijd de belangrijkste is. Vaak zijn we nogal vergevingsgezind bij een eerste kleine overtreding. Vooral naar onszelf. Maar juist hier opent de poort naar de ‘dark side’ zich. Volautomatisch.
Wie hecht aan grote waarden als rechtvaardigheid en betrouwbaarheid, doet er -heel ouderwets- goed aan om zijn aandacht juist te richten op het voorkomen van kleine, eerste misstappen. Ook al maak je je daarmee niet in elke werkomgeving populair.
Ben Tiggelaar
(Verschenen als column in NRC Handelsblad)
Delen
