Hoe ons brein ons bedriegt in een crisis
Hoe ons brein ons bedriegt in een crisis
Het is een bekend raadsel. Op een vijver in een park groeien waterlelies. Het oppervlak van de vijver dat door de lelies wordt bedekt, verdubbelt elke dag. Na dertig dagen ligt de hele vijver vol. De vraag is: op welke dag was de helft van de vijver bedekt?
Het juiste antwoord (en dat wist je ook wel): op dag 29. Maar veel mensen zijn geneigd om iets anders te antwoorden. Bijvoorbeeld: dag 15. Het is een van de vele voorbeelden van de denkfouten die we maken. Voorspelbare denkfouten die ons parten spelen in de huidige crisis.
Daniel Kahneman (86), wellicht de beroemdste psycholoog van onze tijd, werd afgelopen week geïnterviewd in een podcast van tijdschrift The New Yorker. Over de coronacrisis en de denkfouten die we maken. Een paar hoogtepunten uit het gesprek.
Kahneman: „Wij zijn niet goed in het denken over exponentiële groei. Ik stond zelf op het punt om naar Frankrijk te vliegen en wist dat er toen honderd coronagevallen waren in Frankrijk. Ik wist ook dat epidemieën exponentieel werken. En toch heb ik er geen moment bij nagedacht. Dit soort gebeurtenissen gaan ons intuïtieve begrip te boven. We zijn eenvoudigweg niet in staat om dit goed te begrijpen.”
Wat moeten leiders en overheden doen in een crisis als deze? Kahneman is voorstander van duidelijke regels en instructies. Liever meer dan minder.
„Het gaat erom dat mensen zich gedragen op een manier die bij de gevaarlijke situatie past, terwijl ze dat gevaar zélf niet ervaren. Eigenlijk zou je als individu zo weinig mogelijk eigen beslissingen moeten nemen op dit moment. We hebben heldere richtlijnen en heldere instructies nodig. Moeten we onze Amazon-pakjes bijvoorbeeld buiten openmaken of moeten we dat binnen doen? Dat moet je niet zelf beslissen als individu op basis van wat je weet. Want je weet er niet genoeg van.”
Hoe communiceer je zulke maatregelen effectief in een crisis? Kahneman: „Het belangrijkste signaal in dit soort crises is het gedrag van andere mensen. Die vorm van communicatie is belangrijker dan alle vormen van verbale communicatie. Wat andere mensen doen in de supermarkt bijvoorbeeld, dat is de manier waarop we de risico’s van de situatie communiceren.”
Kahneman verbaasde zich over het gedrag van Trump en zijn medewerkers tijdens de eerste persconferenties rond de coronacrisis. Terwijl de bevolking werd opgeroepen om afstand tot elkaar te bewaren, stonden de mensen in het Witte Huis hutjemutje op elkaar. „Een duidelijk signaal. En een duidelijk verkeerd signaal.”
De huidige crisis legt genadeloos bloot hoe mijn brein mij bedriegt. Eind februari stroomde het slechte nieuws uit China en Italië al volop binnen, maar dacht ik: dat zal wel meevallen. En een paar weken later, nadat de eerste maatregelen in Nederland waren ingevoerd, verbaasde ik me over precies dezelfde lichtzinnige houding van de Amerikanen en de Zweden.
Deze tijd is in veel opzichten een les in bescheidenheid. Of in de woorden van Kahneman: „Ik ben misschien nog wel het meest verbaasd over mijn eigen onvermogen om deze situatie goed in te schatten.”
Ben Tiggelaar
(verschenen als column in NRC)
Delen
