Klimaatgedrag: zachte duwtjes gaan niet helpen
Klimaatgedrag: zachte duwtjes gaan niet helpen
We moeten ons klimaatgedrag veranderen. Dat zegt het VN-klimaatpanel IPCC. Ook klimaat- en energieminister Rob Jetten wil meer en beter gebruikmaken van gedragskennis. Dat klinkt goed. Maar er zijn vervelende valkuilen.
1. Klimaatgedrag veranderen is ingewikkeld. Gedragsverandering is maatwerk. Dat zeggen onder meer de gedragswetenschappers die meewerken aan klimaathelpdesk.org (mooi initiatief!).
Hoe zit dat? Weliswaar wordt ieders gedrag in hoge mate gestuurd door wat we weten en kunnen (capaciteit); door wat we verlangen (motivatie); en door externe mogelijkheden en beperkingen (omgeving). Maar het verschilt per persoon en per groep hoe die capaciteit, motivatie en omgeving eruitzien én wat er moet gebeuren om gewenst gedrag te stimuleren. Secuur en effectief sturen is een vrijwel onmogelijke taak voor de overheid.
2. ‘Bewustwording’ is niet genoeg. Overheden en burgergroepen die iets willen doen voor het klimaat, richten zich vaak op ‘bewustwording’. Bijvoorbeeld met creatieve communicatie of demonstraties. De veronderstelling: als mensen weten dat de nood hoog is, zal actie volgen.
Dit is helaas een hardnekkig misverstand. De overgrote meerderheid van de Europanen vindt klimaatverandering allang een belangrijk probleem en vindt ook dat de CO2-uitstoot omlaag moet. Maar dit leidt niet tot massale actie.
Gedragswetenschappers publiceren al ruim 90 jaar over de kloof tussen intentie en gedrag. Ook de gedragwetenschappers die Jetten adviseren wijzen op dit probleem. De grote uitdaging is om nu de stap te zetten van bewustwording naar concreet gedrag.
3. Zachte duwtjes helpen onvoldoende. Politici houden van nudging: het slim aanbieden van keuzes, zonder de vrijheid van mensen te beperken.
Meta-analyses uit 2019 en 2021 laten echter zien dat ‘zachte nudges’, zoals het geven van informatie en andere hulp bij beslissingen, slechts kleine veranderingen opleveren.
Wie grotere effecten wil, moet steviger ingrijpen. De onderzoekers wijzen op het succes van ‘default options’. Voorbeeld: orgaandonatiewetten waarbij je – net als in Nederland vanaf 2020 – standaard donor bent, totdat je anders aangeeft.
Ingewikkeld: de ‘uitvinders’ van nudging, Richard Thaler en Cas Sunstein, vinden dit te dwingend en geen nudging.
Lastig: vergelijking van landen op het gebied van orgaandonatie laat zien dat enkel het invoeren van zo’n opt-out-systeem onvoldoende werkt. Je moet bijvoorbeeld ook zorgen voor goede organisatie van donatie en transplantatie.
Vertaling naar klimaatactie: je kunt ‘slecht’ klimaatgedrag wel moeilijker maken, maar dan moet je ‘goed’ klimaatgedrag ook makkelijker maken.
4. Iedereen te vriend houden lukt niet. Een open deur in een tijd vol boerenprotesten. Maar er is meer over te zeggen.
Het Britse onderzoeksbureau Kantar peilde vorig jaar de klimaatstemming in tien landen, waaronder Nederland. Interessant: 76 procent van de ondervraagde burgers gaf aan dat ze strengere overheidsregels zouden accepteren. Maar 46 procent van de mensen zag geen noodzaak om iets te veranderen in zijn persoonlijke gewoontes.
We willen liever dat de overheid iets doet tegen ontbossing, of het gebruik van schone energie stimuleert, dan dat vliegen en vlees eten moeilijker worden gemaakt. Wie klimaatgedrag van burgers wil veranderen, moet zich voorbereiden op flinke weerstand.
Volgende week meer. Over wat misschien zou kunnen werken.
Ben Tiggelaar
Verschenen als column in NRC
Delen
