Oog in oog met Obama: mijn tien lessen
Oog in oog met Obama: mijn tien lessen
Op vrijdag 28 september om zes uur ’s middags was het zover. Oog in oog met Barack Obama, de 44e president van de VS. Ik mocht ik hem een uur lang interviewen voor een publiek van 3.500 mensen, tijdens het congres Forward Thinking Leadership van Denkproducties, in Afas Live in Amsterdam.
Hier zijn mijn tien belangrijkste ‘take-aways’ uit ons gesprek.
1. Leiderschap begint met luisteren. Toen Obama president was, las hij elke avond, acht jaar lang, tien brieven van burgers. Om te zorgen dat de geluiden vanuit de samenleving doordrongen in de ‘bubble’ van het Witte Huis. „Ik eindigde elke avond met het lezen van deze brieven. Het maakte de cijfers en het beleid heel concreet. En het herinnerde mij eraan dat de keuzes die we maakten invloed hadden op miljoenen levens.
Iedere organisatie heeft een ‘feedback loop’ nodig die de bubble doorbreekt waar je in zit. Je moet zorgen dat je de stemmen van buiten blijft horen.”
Aan jonge leiders die nu deelnemen aan de trainingsprogramma’s van zijn Obama Foundation legt hij uit dat leiderschap begint met luisteren.
2. De waan van de dag de baas. Hoe houd je vast aan je plannen voor de lange termijn te midden van allerlei crises? Toen Obama gekozen werd als president, in november 2008, was net de hevigste economische crisis sinds decennia uitgebroken.
„We verloren op dat moment 800.000 banen per maand. Het eerste wat je moet doen, net als bij elke noodsituatie, net als bij een hartaanval, is: stabiliseren. Eerst zorgen dat het hart blijft kloppen en dan kun je later nadenken over stoppen met roken.”
Naast het nemen van een aantal grote economische en financiële maatregelen in de eerste maanden van zijn presidentschap, deed Obama verschillende dingen om op koers te blijven. Zoals het aannemen van zeer ervaren mensen die gewend zijn aan hem omgaan met crises. „Je moet op je medewerkers kunnen vertrouwen, zodat jij je bezig kunt houden met de vraag: wat is de juiste richting?”
3. Zorg dat je personeel niet in de gevangenis belandt. Essentieel bij het op koers blijven, is ook een cultuur die voorkomt dat je jezelf in de nesten werkt. „Ik was de eerste president in lange tijd die geen last had van schandalen. En niemand van het personeel werd aangeklaagd of kwam in de gevangenis.”
Toen Obama aantrad, benoemde hij meteen een ‘chef ethiek’ en stelde hij een paar simpele regels op. Zoals: als een bijeenkomst ‘te leuk’ is, mag je er niet naartoe. Obama: „Een conferentie op Hawaï, mag ik daar naartoe? Nee, sorry, dat is té leuk. Mag niet. Een of andere koude plek, midden in de winter, ja, dat kan wel.
Veel problemen worden intern veroorzaakt, door mensen die hun werk niet doen of slecht doen. Ik heb altijd gezegd: ik word niet boos op je als je een fout maakt. Maar ik word wel boos als je me niet vertelt dat je een fout hebt gemaakt.”
4. Goed communiceren begint met eerlijkheid. Obama wordt door vriend en vijand gezien als een briljant spreker. Wat is zijn geheim, wat heeft hij geleerd op dit gebied? Volgens Obama begint het ermee dat je je eigen verhaal laat horen „Mijn speeches gaan over mijn eigen gedachten, over wat ik geloof. Ook als mensen het er dan niet mee eens zijn, voelen ze wel de overtuiging die erachter zit.
Trucs op het gebied van charisma, een bepaalde stijl of toon, dat wordt allemaal overschat. Effectieve communicatie begint met één ding: dat je gelooft wat je zegt. Dat je de tijd neemt om je af te vragen wat echt belangrijk is voor jou en dat zo eerlijk en helder mogelijk vertelt als je kunt.”
5. De kracht van verhalen. Obama houdt van storytelling. „Wat mensen onderscheidt van andere levende wezens is dat we elkaar verhalen vertellen. Toen ik voor het eerst het land toesprak, in 2004 tijdens de democratische conventie, vertelde ik over mijn eigen levensverhaal en hoe dat verbonden is met het verhaal van de VS.”
Vooral als het om veranderingen in de maatschappij en de wereld gaat, zijn verhalen belangrijk, volgens Obama.
„Verandering is soms beangstigend en daarom hebben we goede verhalen nodig. Bijna al mijn speeches bevatten wel een geschiedenisles. Dit is waar we vandaan komen en dit is waar we naartoe gaan. Dan kunnen mensen zich er iets bij voorstellen.”
6. Snelle veranderingen leiden soms tot een terugval. Obama’s adviseur Ben Rhodes schrijft in zijn boek Mijn jaren met Obama over de reactie van Obama op de overwinning van Donald Trump in november 2016.
„Misschien zijn we te ver gegaan”, zegt hij tegen Rhodes. „Soms vraag ik me af of ik niet tien of twintig jaar te vroeg was.” Hoe moeten we deze opmerkingen in het boek duiden?
Obama: „Ik denk dat hij goed weergeeft hoe we op dat moment dachten. Ik had niet verwacht dat dit zou gebeuren en was het nog aan het verwerken. Wat we zien in de VS en ook in Europa, is een terugval, omdat voor een deel van de mensen de veranderingen te snel gaan. En wat ik bedoelde met tien, twintig jaar te vroeg: de demografie van de VS verandert enorm. De meerderheid van de zes-, zevenjarigen is niet langer wit.”
Wit is niet langer de norm in de VS en volgens Obama was het duidelijk dat iemand zoals hij president van de VS zou worden. Maar het ging veel sneller dan veel mensen, ook hijzelf, hadden gedacht.
7. Wanhoop niet. Hoe kijkt Obama ertegenaan dat Trump nu bezig is om zijn erfenis weer af te breken? „Afbreken, dat is niet wat er gebeurt. Dit is het normale proces van vooruitgang. Twee stappen vooruit, een stap terug. Maar dat maakt mij niet minder optimistisch over ons vermogen om vooruit te komen.”
Maar waaruit put hij dan zijn hoop? „Jonge mensen maken me optimistisch. Zij kunnen veel beter uit de voeten met verschillen tussen mensen, zijn niet bang voor creativiteit of ondernemerschap. Dat zie je over de hele wereld. De vraag is alleen soms of de oude generatie op tijd plaats wil maken. Zodat we het niet te erg verknallen en te lang wachten met het aanpakken van bijvoorbeeld het klimaatprobleem of ongelijkheid.”
8. Normaal blijven gaat niet vanzelf. Als zelfs je beste vrienden je moeten aanspreken als ‘Mister President’, hoe blijf je dan normaal?
„Iedereen heeft wel eens gehoord: macht corrumpeert. Mensen praten je naar de mond, zijn niet meer eerlijk tegen je. Daar moet je tegen vechten. Zo hebben we mijn schoonmoeder gevraagd om bij ons te komen wonen in het Witte Huis. Dat was belangrijk, ook voor de kinderen. Als die verwend deden, dan zei zij: wat heb jij nou helemaal gedaan om hier te komen?”
Wat ook hielp, volgens Obama, is dat hij en zijn vrouw Michelle pas na hun veertigste echt bekend werden in de VS. „Wij hadden een normaal leven. We wasten zelf onze auto, deden boodschappen en kookten. We kenden de stress van het gewone leven.
Het belangrijkste voor mij was echter om mezelf eraan te blijven herinneren dat ik dit werk maar tijdelijk deed. Het is als met een estafette. Je neemt het stokje aan, je rent jouw deel van de wedstrijd en je geeft het stokje weer door.”
9. De serieuze rol van humor. En hoe belangrijk is humor? Veel mensen zien Obama als iemand met gezonde zelfspot. Is dat belangrijk voor een leider? Grijnzend: „Ja, ik ben grappig. Daar is geen twijfel over.”
Humor is een belangrijk instrument, volgens Obama. Want juist als je je werk echt serieus neemt, helpt het om jezelf niet al te serieus te nemen. „Humor helpt om de dingen in perspectief te blijven zien. Anders loop je het risico te denken dat het om jou draait. Maar het is het werk dat telt. Door om jezelf te lachen blijf je gericht op wat belangrijk is.”
10. Vraag je af: wat telt in mijn leven? En investeer je tijd op basis van je antwoord. Het is een klassieke vraag waar Obama zelf over begint: wat ga je echt belangrijk vinden als je aan het eind van je leven terugkijkt? „Ik weet zeker: als ik op mijn sterfbed lig, dan denk ik aan de momenten dat ik de hand van mijn dochters vasthield en ze meenam naar het park.” Niet de legendarische toespraak voor de Democratische Conventie in 2004 dus. Niet het klimaatakkoord van Parijs.
„Veel van mijn huidige medewerkers hebben jonge gezinnen. Ik adviseer ze; investeer minstens evenveel tijd in dit belangrijkste project, als in het project waar je voor wordt betaald.”
Ben Tiggelaar
(Een kortere versie van deze column verscheen in NRC Handelsblad)
Foto: Dan Taylor
Delen
