“Sorry, maar jullie lijken zo op elkaar”
“Sorry, maar jullie lijken zo op elkaar”
Pijnlijk verhaal van iemand die een tijdje in China werkte: „Ik vond het heel moeilijk om mijn collega’s uit elkaar te houden. Maar als je iemand voor de vijfde keer ontmoet kun je echt niet meer vragen: wie was jij ook alweer?” Nog eentje: een zwarte vrouw die zich aanmeldde bij een sportvereniging kreeg de vraag of ze de zus was van iemand die al langer lid was, een vrouw die ook een donkere huidskleur had. Na haar ontkenning verontschuldigde haar witte gesprekspartner zich: ‘Oh sorry, maar jullie lijken zo op elkaar.’
Dit soort vervelende situaties is volgens psychologen het gevolg van een even gangbaar als lastig fenomeen: het other race effect (ORE). Ook wel cross-race effect genoemd.
ORE is het fenomeen dat mensen andere mensen met hun eigen huidskleur gemakkelijker herkennen dan mensen met een andere kleur. Dat leidt tot allerhande problemen. Zo blijken ooggetuigen in rechtszaken stelselmatig minder betrouwbaar te zijn wanneer ze iemand moeten identificeren met een andere huidskleur.
In een recente studie van de Australische onderzoeker Elinor McKone en collega’s blijkt dat ORE ook leidt tot meer alledaagse sociale problemen. Chinese studenten die kort geleden naar Australië waren verhuisd, werden op tal van punten getest en ondervraagd. Daaruit bleek dat een grote meerderheid moeite had met het uit elkaar houden van Australische medestudenten én ook zelf door Australische studenten en docenten regelmatig werd verward met andere Chinese studenten. Volgens McKone en collega’s draagt ORE bij aan segregatie. Het moeilijk herkennen van én herkend worden door mensen van een andere kleur vormt volgens hun onderzoek net zo’n grote belemmering voor integratie als een taalbarrière.
ORE heeft weinig te maken met doelbewuste rassendiscriminatie. Onderzoek van de Britse psycholoog David Kelly laat zien dat we ons al voor we negen maanden oud zijn specialiseren in het herkennen van mensen met onze eigen kleur. Daarna blijft het je hele leven lang moeilijker om mensen met een andere kleur van elkaar te onderscheiden. Dit gebeurt echter niet wanneer kinderen al in hun eerste maanden mensen van andere rassen ontmoeten.
Hoewel ORE leidt tot allerlei vormen van onbedoelde discriminatie, discrimineert het effect zelf niet. Welke huidskleur je ook hebt, het onderscheiden van mensen die een andere kleur hebben is altijd moeilijker dan het uit elkaar houden van mensen van je eigen kleur.
Kun je iets doen tegen het other race effect, bijvoorbeeld omdat je diversiteit en inclusiviteit op je werk wilt stimuleren? Ja en dat is zelfs best eenvoudig. Het helpt namelijk al om te weten dat er zoiets bestaat als ORE. Ook dat is onderzocht. Proefpersonen die in experimenten vooraf gewaarschuwd worden voor het effect en de instructie krijgen om niet eenvoudigweg mensen te categoriseren, maar juist op individuele kenmerken te letten, blijken vervolgens personen van een andere kleur ongeveer even goed te herkennen als mensen van hun eigen kleur.
Mooi eigenlijk dat kennis soms zulke directe positieve effecten heeft. En tegelijk ook wel een beetje lastig. Want na mijn schrijven en jouw lezen van dit stukje kunnen we ons niet langer verschuilen achter onze onwetendheid en een eigenaardig effect in ons brein.
Ben Tiggelaar
(verschenen als column in NRC)
Delen
