Verandering begint bij je “zelf”

Verandering begint bij je “zelf”

Goede ideeën kom je soms opeens op allerlei plekken tegen. Dat overkwam me met het begrip “identiteit” in relatie tot verandering. Het dook op in gesprekken en discussies die ik met collega’s had over gedragsverandering. En ik las erover bij James Clear, de auteur van het zeer leesbare boek Atomic Habits (Elementaire gewoontes in de recente Nederlandse vertaling). Volgens Clear is identiteit het startpunt als je iets wilt veranderen aan jezelf, op je werk of in de wereld.

Eerst maar eens de vraag: wat is identiteit eigenlijk? Als mens ontwikkel je overtuigingen over allerlei onderwerpen in de wereld. Werk, klimaat, huisdieren, Boris Johnson. En van alle inzichten en denkbeelden behoren die over onszelf tot onze favoriete. Je zou ook kunnen zeggen dat “Wie ben ik?” onze lievelingsvraag is. Een vraag waarop we gedurende ons leven allerlei verschillende antwoorden construeren.

Onze ideeën over wie ze zijn kunnen per situatie verschillen. Psychologen zeggen dat we meerdere identiteiten ontwikkelen. We hebben bijvoorbeeld een werkidentiteit (allerlei ideeën die we over onszelf hebben op professioneel gebied), een identiteit als levenspartner, als vader of moeder, als zoon of dochter en ga zo maar door. Gezamenlijk leveren onze verschillende identiteiten een min of meer stabiel beeld op van wie wij zijn: ons “zelf” of “zelfbeeld”.

Volgende vraag: wat is de relatie met verandering? Ons zelfbeeld is niet alleen belangrijk voor ons wanneer we peinzen over de vraag wie we eigenlijk zijn. Ook bij het maken van gedragskeuzes, speelt identiteit een rol. Je checkt als het ware regelmatig, bewust en onbewust: past dit gedrag bij wie ik ben? Wat vind ik van mezelf als ik dit doe? We willen graag doen wat past bij wie we nu zijn of wie we in de toekomst zouden willen zijn.

Zo stellen diverse onderzoekers die zich bezighouden met rookgedrag dat je pas kunt stoppen met roken als je jezelf niet langer ziet als een roker. En klimaatpsychologen geloven dat het verstandig is om mensen te wijzen op milieuvriendelijk gedrag dat ze al vertonen en van daaruit suggesties te doen voor volgende stappen. Ook kun je mensen wijzen op wie ze zullen worden als ze bepaald gedrag blijven vertonen of juist zullen veranderen.

Kort samengevat: ons zelfbeeld speelt een belangrijke rol bij verandering. Wanneer we onszelf nieuw gedrag proberen aan te praten dat niet past bij de ideeën die we over ons huidige of toekomstige zelf hebben, dan wordt het vechten tegen de bierkaai. En als we gedrag vertonen dat wel past bij wie we denken te zijn, of willen zijn, dan geeft dat ons een plezierig gevoel. Op die manier genereert dat gedrag zijn eigen kleine beloningen in ons hoofd.

James Clear stelt heel praktisch: wanneer je iets aan je gedrag wilt veranderen, vraag je dan eerst af wie je wilt zijn. Wil ik een geduldige vader voor mijn kinderen zijn? Wil ik een behulpzame collega zijn? Wil ik een positieve, vriendelijke manager zijn? Pas wanneer je je antwoord op de identiteitsvraag hebt geformuleerd, dan kies je het gedrag dat erbij hoort. En elke keer dat je dit gedrag vervolgens in de praktijk brengt, bewijs je aan jezelf dat je “stapje voor stapje” bezig bent om de persoon te worden die je wilt zijn.

Ben Tiggelaar
(verschenen als column in NRC)

Delen