Vergeet 2021, wat telt is 2022
Vergeet 2021, wat telt is 2022
Maak je plannen voor het nieuwe jaar? Laat je dan niet klemzetten door wat je in het verleden hebt gedaan. Economen noemen dit de denkfout van de verzonken kosten.
Dubbel verlies
Wat is die denkfout? Het is de neiging verkeerde keuzes te maken omdat deze in het verlengde liggen van reeds gedane investeringen. Voorbeeld: ik koop een spijkerbroek die ik eigenlijk niet zo mooi vind, omdat ik – samen met die aardige verkoper in de winkel – al zoveel tijd heb gestoken in het zoeken.
Waarom is dit irrationeel? De tijd en de moeite die ik investeerde zijn weg en krijg ik nooit meer terug. Het zijn verzonken kosten. Ik zou hier kunnen stoppen, mijn verlies en het sociale ongemak wegslikken en doorgaan met mijn leven. Maar dat doe ik niet. Ik koop toch die broek die ik eigenlijk niet mooi vind. Zo lijd ik dubbel verlies.
De denkfout van de verzonken kosten manifesteert zich op talloze manieren. Denk aan tegenvallende projecten in organisaties. Na een tijdje constateren we dat ons plan niet zal opleveren wat we hadden gehoopt, maar omdat we er al zoveel in hebben geïnvesteerd gaan we toch door.
Of: we hebben veel geld en moeite gestoken in de ontwikkeling van een nieuw product. Dan komt de concurrent met iets veel beters. Desondanks houden we vast aan ons oude idee.
Moeilijk
In alle gevallen luidt de rationele beslissing: vergeet je investeringen, vergeet het verleden en richt je alleen op de resultaten in de toekomst. Maar blijkbaar is dat niet makkelijk.
Meerdere psychologische mechanismen maken het moeilijk afscheid te nemen van oude investeringen. Dit geldt des te sterker wanneer die investeringen een persoonlijk karakter hebben: als je eigen geld, tijd, energie en emoties hebt geïnvesteerd, of moet terugkomen op een keuze die je al publiek hebt gemaakt.
Vermijden
Kunnen we deze valkuil vermijden? Intelligentie en kennis helpen ons helaas niet zoveel. In een klassieke studie naar het verzonkenkosteneffect zagen onderzoekers Hal Arkes en Catherine Blumer onder meer dat het niet uitmaakte of hun proefpersonen colleges in economie en psychologie hadden gevolgd.
Om deze denkfout te vermijden heb je een slimme strategie nodig. Drie tips:
1. Plan tussentijdse evaluaties. Bijvoorbeeld: maak na het passen van kleding in een winkel een korte wandeling voordat je de knoop doorhakt. Of gebruik de jaarwisseling als toetsmoment voor grotere plannen.
2. Neem dan rustig de tijd en bekijk je situatie zo klinisch mogelijk: zet bijvoorbeeld de cijfers op een rijtje en praat erover met een buitenstaander.
3. Zeg hardop: alles wat ik heb geïnvesteerd in deze beslissing is weg. Jammer. Maar ik laat me niet gijzelen door het verleden. Ik heb de vrijheid op dit moment iets heel anders te kiezen.
Mocht dit niet werken, dan kun je volgens de Chinese onderzoeker Fuhai Hong en zijn collega’s de denkfout van de verzonken kosten altijd nog in je voordeel gebruiken. Investeer flink wat geld en tijd in iets dat je misschien niet leuk vindt, maar wel goed voor je is. Zo zet je op een weldoordachte manier je irrationele zelf klem in de juiste richting.
Ben Tiggelaar
Verschenen als column in NRC
Delen
